Wellicht kent u de betonnen mozaïekbanken die door heel Nederland buiten in publieke ruimtes te vinden zijn. Ze hebben verschillende, kleurrijke mozaïekpatronen, maar rust er ook auteursrecht op deze banken? In een uitspraak van 30 juni 2021 heeft de Rechtbank Den Haag geoordeeld dat dit niet het geval is, en gaat daarbij uitgebreid in op een aantal belangrijke aspecten van het auteursrecht: het auteursrechtelijke verschil tussen een idee of concept en een waarneembaar werk, en het verschil tussen stijlnavolging en slaafse nabootsing.
Eiseres is kunstenaar en ontwerpt en verkoopt sinds 2005 de mozaïekbanken – een voorbeeld is hieronder weergegeven – onder de naam Social Sofa. De mozaïekbanken van gedaagde Luc4Me heten Sophey en zijn sinds april 2014 op de markt. Eiseres meent dat Luc4Me inbreuk maakt op haar auteursrecht en dat sprake is van slaafse nabootsing.
Social sofa Amsterdam Bestevaerstraat, foto: jdverstrate, licentie: Creative Commons
Auteursrechtelijke bescherming komt slechts toe aan werken die voor menselijke waarneming vatbaar zijn (art. 1 Auteurswet). Het is vaste jurisprudentie dat een idee of concept hier niet onder vallen. Dat werd door de Hoge Raad bepaald in de zaak Van Gelder/Van Rijn uit 1946. In dat geval betrof het een bepaalde houtsnijtechniek bij het vervaardigen van beeldende kunst. Een stijl of techniek die men gebruikt bij het vervaardigen van een werk kunnen geen auteursrechtelijke bescherming verkrijgen. Dat gold voor de houtsnijtechniek in Van Gelder/Van Rijn, en dat geldt ook voor het beleggen van een betonnen bank met mozaïek – aldus de Rechtbank Den Haag.
Het zou immers een te grote beperking van culturele ontwikkelingen teweegbrengen, als het niet was toegestaan om de stijl, techniek of het materiaalgebruik van een ander na te volgen. Dit is herhaald in zaken omtrent het werk van Dick Bruna (1979) die zich verweerde tegen stijlnabootsing van zijn werk in puzzels. Ook kunstenares Gerdine Duijsens (2013) trad op tegen nabootsing van haar werk. In deze zaken werd onderstreept dat er sprake was van kenmerkende stijlen, maar dat navolging hiervan moest worden toegestaan. Dit is anders wanneer er verwarring bij het publiek kan ontstaan, maar daar was in voornoemde gevallen geen sprake van. De wijze waarop een gezicht of lichaamshouding wordt afgebeeld is namelijk slechts een stijlelement.
Bij het gebruik van andermans stijl of techniek is het van belang dat men niet overgaat op slaafse nabootsing (artikel 13 Auteurswet). Van slaafse nabootsing is sprake als de totaalindrukken van de twee producten te veel overeenkomen. In de onderhavige zaak oordeelt de rechter dat de Social Sofa en de Sophey te sterk van elkaar verschillen. Bovendien bestonden er al betonnen buitenbanken bekleed met mozaïek op het moment dat de Social Sofa in 2005 op de markt kwam. De rechter noemt hierbij de bekende Serpentine bank van Gaudí en buitenmeubilair van Jackie Bouw. Het is dan ook niet voldoende aannemelijk gemaakt door eiseres dat de Social Sofa een eigen gezicht heeft op de markt en dat de Sophey verwarringsgevaar bij het publiek zou veroorzaken. De rechter wijst de vorderingen af.
Het is opvallend dat de rechter tevens stelt dat het rangschikken van mozaïekstenen tot een bepaald patroon niet auteursrechtelijk beschermd is omdat het slechts een techniek zou zijn. Dit staat haaks op een uitspraak van de Hoge Raad uit 1981 (Armstrong Cork Company/Sommer Nederland BV), waarin werd geoordeeld dat de rangschikking en kleurkeuze van vloertegels wel degelijk duidt op creatieve keuzes van de ontwerper. Het zogenaamde Portofino-patroon van Armstrong moest worden gezien als een “werk van op nijverheid toegepaste kunst” en “een product van “originaliteit en smaak”, aldus de rechter.
Sommer vervaardigde eveneens tegelvloeren, maar het verschil in afmeting, rangschikking en kleurpatroon maakte dat geen inbreuk werd gemaakt op het auteursrecht van Armstrong. De Hoge Raad benadrukte dat het nu juist deze rangschikking en kleurnuancering is, waarmee de persoonlijke smaak van de maker tot uiting komt. Gekeken naar verschillende Social Sofa´s, kan wellicht worden gesteld dat hun verschil in uiterlijk eveneens wordt bepaald door hun mozaïekpatroon. Deze vorm van creativiteit wordt hier echter niet erkend door de Rechtbank Den Haag.